MSN GELENLER

Butun hücreler yaşıyor ve öluyorlar. Hücre ölümü iki şekilde gercekleşiyor. Bunlardan biri, hasar gorme sonucu olum. Dışarıdan gelen bir etken hücrelere hasar verip onları oldurebiliyor; orneğin cok yuksek ya da cok duşuk ısı, zehirli kimyasal maddeler, mikroplar ya da mekanik yaralanmalar. Bu tur hücre ölümünde hücre ici denetim mekanizmalarının etkisi yok. Yani hücre kendi isteğiyle olmuyor. Diğer bir hücre olum şekliyse "apoptosis" denilen programlı hücre ölümü. Apoptosis, hücrenin kendisini öldürmesi, yani intihar etmesi. Bu intihar genellikle iki nedene bağlı. Bunlardan ilki, yeni oluşan ve daha gerekli hücrelere yer acabilmek.. Orneğin, yeni oluşan fetusta parmaklar arasındaki hücreler zamanla kendilerini yok ederek normal el şekli oluşuyor. Apoptosise diğer bir ornekse, gebelik icin hazırlanan rahimin ic yuzeyinin, dollenme olmadığında kendisini yok etmesi. Bu da kadınlarda her ay gorulen adet kanamasına yol acıyor. Bu tur programlı hücre ölümü, fizyolojik, yani normal bunyesel değişiklik olarak kabul ediliyor. Diğer bir hücre intihar nedeniyse, hücrenin, icindeki bozulmalara ba.lı olarak işe yaramaz hale gelmesi. Normal yaşamını devam ettiremeyecek kadar hasar goren hücre, bu hasarla coğalmaktansa intihara karar veriyor. Orneğin, zararlı bir virusle enfekte olmuş bir hücre bundan kurtulamadığında kendisini olduruyor. Vucuda yabancı molekul girdiğinde harekete gecen oldurucu T hücreleri, bu molekul yok edildikten, yani gorevleri bittikten sonra kendilerini yok ediyor. Boylece etkin hale gecen oldurucu T hücrelerinin, vucudun sağlıklı diğer hücrelerine saldırması engelleniyor. Hücre intiharını tetikleyen onemli bir diğer nedense, hücre DNA'sında oluşan hasarlar. Hücreler çoğalırken milyonlarca molekulden oluşan DNA, kendisini hızla kopyalıyor. DNA’nın kopyalanması sırasında milyonda bir ya da daha az oranda hata meydana gelebiliyor. Bu tur hatalar, genetik yapısı değişmiş hücrelerin oluşumuna yol acabileceği icin, bu hücreler derhal yok ediliyor. Gorev yapamaz ya da kanserleşmiş hücrelerin yok edilmesi, yaşamın surekliliği icin cok onemli. Her gun yuzlerce hatalı hücre oluşuyor ve bunlar hemen olduruluyor. Apoptosis, bu hücrelerin yok edilmesindeki en onemli kilit mekanizma. Hücrenin kendisini ne zaman oldureceğini anlaması da, oldukca karmaşık bir mekanizmaya bağlı. Programlanmış ölümü, hücre ici ya da dışından gelen sinyaller başlatıyor. Hücre icindeki enerji uretim merkezi olan mitokondriler, aynı zamanda hücre ölümünu de denetliyorlar. Hücrede oluşan hasar, mitokondrilerin dış zarındaki proteinler tarafından algılanıyor ve bunhdan sonra ceşitli proteinler salgılanmaya başlıyor. Bu proteinler, mitokondrinin zarından dışarı cıkarak hücre icine yayılıyorlar. Hücre icinde biriken ve parcalayıcı ozelliğe sahip proteinler, hücrenin diğer yapıtaşlarını ve DNA'sını yok etmeye başlıyor. Bu proteinlerin cok miktarda birikmesiyle, hücre yavaş yavaş sindirilerek sonunda parcalanıyor. Apoptosisi başlatan tek şey, hücre icinden gelen sinyaller de.il. Hücrenin yuzeyinde bulunan bazı almacların tetiklenmesiyle de programlı hücre ölümü başlatılabiliyor. “Fas” ve “TNF” gibi almaclar uyarılınca, “kaspas” denilen molekuller etkinleşerek hücrenin yok edilmesi sağlanıyor. Hücre dışından gelen sinyaller, bazen de mitokondrilerde apoptosisi başlatan bir proteinin sentezine yol acıyor. AIF (Apoptosis-Inducing Factor) denilen bu protein, mitokondride sentezlendikten sonra hücrenin icerisine geciyor ve apoptosisi başlatıyor. Hücre intiharı, yaşamak icin cok onemli. Omrunu doldurmuş, gorevini tamamlamış ya da hasar gormuş hücrelerin kendilerini yok etmeleri, diğer hücrelerin sağlıklı yaşayabilmesi icin cok onemli. Apoptosis, kanseri onleyen en onemli mekanizma. Vucudumuza giren viruslerin hücrelerimize yerleşerek, kanser de dahil olmak uzere ceşitli hastalıklara yol acmalarını, buyuk olcude apoptosis engelliyor. Bunca yararının yanısıra, apoptosis insan omrunu sınırlayan bir mekanizma. Hücre denetim mekanizmaları iki ucu sivri bıcak gibi. Bir yandan işe yaramayan zararlı hücreleri yok ederken, diğer yandan organizmanın yaşam suresini kısıtlıyor. Apoptosis ozelliği yok edilerek hücrelerin yaşam suresi uzatılabilir, ancak bu durumda hücrelerin kanserleşmesi engellenemeyebilir. Halen hücre denetim mekanizmaları uzerindeki bilgimiz sınırlı. Hasarlı hücreleri yok ederek gerekli hücrelere yer acan denetim mekanizmaları nı değiştirip yaşam suresini uzatırken, hücre denetimini butunuyle kaybetme olasılığı var. Gunumuz teknolojisi ve cağdaş bilim, henuz doğaldenetim sistemlerinin uzerinde mutlak hakimiyet kurabilmiş değil. Yakın bir gelecekte de bu hakimiyetin butunuyle kurulabilece.i, kuşkulu gorunuyor.